Exhibition / “Open Archive” / Zeta Gallery / December 15th 2020 – February 2021 / Tirana

The Zeta Gallery presents the exhibition “Open Archive” from the 15th of December 2020 to the end of February 2021. This exhibition is the first of this kind in this gallery and comes as a follow-up to the program of the central art institution in Albania, the National Gallery of Arts. The exhibition introduces itself as an opportunity for the art-loving public to (re)observe closely the works of artists who have exhibited in the space of “Zeta” over the years and have donated a work of theirs as a sign of their generosity.

Different generations of visual creators are represented in this exhibition, starting with: Lekë Tasi and Lumturi Blloshmi; to continue with: Anila Shapalaku, Merita Selimi, Shpëtim Kërçova, Ali Oseku; and then with the later artists: Ilir Kaso, Stefano Romano, Ledia Kostandini, Edison Çeraj, Leonard Qylafi, Matilda Odobashi, Albana Shoshi, Dritan Hyska, Gentian Shkurti, Remijon Pronja, Blerina Muça, Blerta Hoçia, Alketa Ramaj, Enkelejd Zonja, Fani Zguro, Aldi Zgjani; and then reaching to the latest generation, which is represented in this space by Eros Dibra.

If we could make a thematic definition of the works that have been selected to be displayed, we would first mention the theme of childhood, but there are also themes that address political, urban concerns and topics on inner human philosophical questions about the relationships with oneself, with the others and with time.

Despite this effort of classification, the special characters of Lekë Tasi seem far from the ordinary; you see them inside of a bus and they are so limited (physically) and so free at the same time, thanks to their variability. They are exactly the daily passengers of a bus, with different portraits/characters looking in different directions.

A full angle is dedicated to the artist Lumturi Blloshmi, as a tribute to her passing away a while ago. The works of Lumturi Blloshmi are already an undeniable part of the heritage of the Albanian art and in this exhibition she is represented with a work entitled “It’s a wonderful life”, in which the artist’s concern is focused on the (mis)use of time. She placed jars filled with finished cigarettes on a typical cupboard of the communist era. Every shelf is loaded with ashes and cigarette ends stored in glass. Short breaks to smoke a cigarette or years ripped away only from the side effects of this repeated act? The cigarettes are nothing but an object, but everyone is afraid of confronting these whole shelves of wasted time.

The theme of childhood has been treated/reflected broadly in art; consequently, it comes in various forms of reflection, but in the creations of Albana Shoshi, as a representative artist of photo-realism, the emotion transmitted by the moments of everyday life around this theme takes precedence.

The elementary colors and shapes, which are a feature of children’s creations, are also found in the work of artist Edison Çeraj. The drawing of the house and the nature in very simple forms is a way of resting and exploring within oneself, without forgetting the primary purpose to preserve in its fresh state the first feeling for the world, even after the inevitable vital and professional impact, which always pushes/encourages for a change of worldview.

And here we are in front of the photography of a little girl from artist Yllka Gjollesha. She stands well-dressed with her coat, underneath which the white collar appears, with her legs crossed and holds a plastic toy in her hand, a dinosaur, as if she is showing her favorite toy in front of the class. What stands out from all of this is the innocence of the child.

In the series of the paintings of Blerina Muça, in which the red color predominates, a little boy is introduced. The way that the child covers his face with this red cloth leads us to the sad thought of every fear in our life, although for the child in question this could not have been anything else but just a game.

Meanwhile, artist Gentian Shkurti assigns some simple exercises to the students of an elementary school. Small lines or squares, numbers and underlining, in the way that children write, according to their perception, outside the frames set by adults. Gentian Shkurti follows the children, creating lineaments after their work; just as a society must follow the individual worldview of everyone. The teacher and the student become one, for the same purpose, but the message comes out multiplied.

Although already digressing from the theme and the connections with childhood, the same goal follows in the work of artist Idlir Koka, where the spectator becomes one with the show. The director includes every armchair of the audience in a single, huge stage and everyone is involved in one role, in the magic of the spectacle.

In the series “What where you doing when the dictator died?”, artist Ilir Kaso creates a dry graphic by recycling electoral posters, where two hands are presented – one of them checks the pulse of the other hand, symbolizing the end of a life, but the message of the continuity of life is followed by a moving wheel sign, as a continuum of the hand that no longer pulsates.

The work of Stefano Romano shows the ability of the work itself to respond to the desire and to the work of the author. He marks on cotton with blue, black, green and red pens, but this causes the cotton to detach due to the pressure exerted. Thus, the result of the work is an expressed desire and a response from the tableau, which in the end results in a work of art.

Another artist, Blerta Hoçia, introduces us to the beginning of the world through two photographs which have not completed the process, but have been left halfway. In them we distinguish the first shapes or shadows towards the creation of an image, that is, the first steps of creation, where everything is a concept, an approximate and a yet not consolidated idea, a beginning.

The moment of destruction of the high towers, which are drowned in concrete dust during the fall, is introduced by the creation of Dritan Hyska as a form of the flattening of hierarchy from the highest peaks to the ruins. Following the urban theme, next there’s the work of Matilda Odobashi in which the electric wires are dragged and entangled from every balcony and continue to extend touching every wall of the urban space, where they can be caught, by creating a sort of endless game. Meanwhile in the photograph of Ledia Kostandini, the tiles of the sidewalk have been turned into envelopes. The artist composes several photos documenting an intervention of hers in the urban space with shapes that are known to the eye.

The political scene in the exhibition is represented by a painting by Enkelejd Zonja, in the center of which the politician is located. There’s a red carpet and a camera on the side. The politician stays with his hands hidden under the table, with his head tilted, while the news that he transmits to his people is recorded.

Every work displayed in the exhibition, even each part of the archive still unrevealed  is a throwback to the past; each one of them contains a memory and keeps on recreating memories for the artist, the art lovers and also constitutes an artistic testimony for the history of Albanian art. All this, is a way of reminding us the value of time and the role of the man/artist in its proper use.

***

Ekspozitë / “Arkivi i hapur” / Galeria “Zeta” / 15 dhjetor 2020 – shkurt 2021 / Tiranë

Galeria “Zeta” paraqet ekspozitën “Arkivi i hapur” që prej 15 dhjetorit 2020 deri në fund të shkurtit 2021. Kjo ekspozitë është e para e këtij lloji në këtë galeri dhe vjen e tillë në ndjekje të programit të institucionit qendror të artit në Shqipëri, Galerisë Kombëtare të Arteve. Ekspozita vjen si një mundësi për publikun artdashës, për të ri/parë nga afër vepra të artistëve të cilët kanë ekspozuar në hapësirën “Zeta” ndër vite dhe kanë dhuruar një vepër në shenjë bujarie.

Përfaqësohen në këtë ekspozitë breza të ndryshëm krijuesish pamorë, duke nisur nga artistët: Lekë Tasi e Lumturi Blloshmi; Për të vijuar me artistët: Anila Shapalaku, Merita Selimi, Shpëtim Kërçova, Ali Oseku; Më tej me artistët e mëvonshëm: Ilir Kaso, Stefano Romano, Ledia Kostandini, Edison Çeraj, Leonard Qylafi, Matilda Odobashi, Albana Shoshi, Dritan Hyska, Gentian Shkurti, Remijon Pronja, Blerina Muça, Blerta Hoçia, Alketa Ramaj, Enkelejd Zonja, Fani Zguro, Aldi Zgjani; E për të mbërritur te brezi më i fundmë, i cili përfaqësohet në këtë hapësirë nga Eros Dibra.

Nëse mund të bëjmë një përcaktim tematik të veprave që janë përzgjedhur për t’u shfaqur, të parën do të përmendnim temën e fëmijërisë, por nuk mungojnë as tema që shtjellojnë shqetësime politike, urbane e pse jo edhe tema mbi pikëpyetje të brendshme filozofike njerëzore rreth marrëdhënieve me veten, me tjetrin, me kohën.

Pavarësisht kësaj përpjekjeje klasifikuese, personazhet e veçanta të Lekë Tasit duken larg së zakonshmes; ato gjenden brenda një autobusi, dhe janë njëherazi kaq të kufizuara (fizikisht) e kaq të lira falë ndryshueshmërisë së tyre. Janë pikërisht udhëtarët e përditshëm të një autobusi, me portrete/karaktere të ndryshme e që shohin në drejtime të ndryshme.

Një kënd i plotë i kushtohet artistes Lumturi Blloshmi, si shenjë nderimi për ndarjen e saj nga jeta pak kohë më parë. Veprat e Lumturi Blloshmit janë tashmë pjesë e pamohueshme e trashëgimisë së artit shqiptar dhe në këtë ekspozitë ajo përfaqësohet me veprën “It’s a wonderful life”, vepër në të cilën shqetësimi i artistes përqendrohet te sh/përdorimi i kohës. Ajo vendos kavanoza të mbushur me cigare të mbaruara në një bufe tipike të periudhës komuniste. Çdo raft, i ngarkuar me hi dhe bishta cigaresh të ruajtura në qelq. Pushime të shkurtra për të tymosur një cigare apo vite të tëra të rrëmbyera vetëm nga efektet anësore të këtij përdorimi? Cigaret nuk janë veçse një send, por çdokush i trembet përballjes me rafte të tëra shpërdorimi kohe.

Tema e fëmijërisë është një temë e shtjelluar/pasqyruar gjerësisht në art; për rrjedhojë, ajo vjen në forma të ndryshme pasqyrimi, mirëpo në krijimet e artistes Albana Shoshi, si një artiste përfaqësuese e foto-realizmit, përparësi merr emocioni që përcjellin çastet e përditshmërisë rreth kësaj teme.

Ngjyrat dhe format fillestare, veçori të krijimeve fëminore, i gjejmë edhe te vepra e artistit Edison Çeraj. Vizatimi në forma fare të thjeshta, i shtëpisë dhe natyrës, është një formë prehjeje dhe hulumtimi brenda vetvetes, duke mos harruar qëllimin parësor për të ruajtur të freskët ndjesinë e parë për botën, edhe pas ndikimit të pashmangshëm jetësor e profesional, i cili shtyn/nxit përherë për ndryshim botëkuptimi.

Dhe ja ku vihemi përballë një fotografie të një vajze të vogël nga artistja Yllka Gjollesha. Ajo qëndron me pallton veshur mirë, poshtë së cilës duket jaka e bardhë, me këmbët mbledhur, dhe mban një lodër plastike në dorë, një dinosaur, si të jetë duke e paraqitur lodrën e saj të parapëlqyer përballë klasës. Çfarë spikat në tërë këtë, s’është veçse pafajësia e fëmijës.

Në serinë e tablove të artistes Blerina Muça, tablo në të cilat mbizotëron e kuqja, paraqitet një djalë i vogël. Mënyra se si fëmija mbulon fytyrën e tij me këtë copë të kuqe na çon te mendimi i trishtë i çdo frike gjatë jetës sonë, ndonëse për fëmijën në fjalë kjo s’mund të ketë qenë veçse një lojë.

Ndërkohë, artisti Gentian Shkurti u jep nxënësve të një shkolle fillore disa ushtrime të thjeshta. Vija apo katrorë të vegjël, numra dhe nënvizime, siç dinë të shkruajnë fëmijët, sipas perceptimit të tyre, jashtë kornizave të vendosura nga të rriturit. Gentian Shkurti ndjek fëmijët, duke krijuar vijëzime pas punës së tyre; ashtu si një shoqëri duhet të ndjekë botëkuptimin individual të gjithsecilit. Mësuesi dhe nxënësi bëhen një, për të njëjtin qëllim, porse mesazhi vjen i shumëfishtë.

Ndonëse duke iu larguar tashmë temës dhe lidhjeve me fëmijërinë, i njëjti qëllim pason edhe te vepra e artistit Idlir Koka, ku spektatori bëhet një me shfaqjen. Regjisori përfshin çdo poltronë të audiencës në një skenë të vetme e të stërmadhe, dhe të gjithë përfshihen në një rol, në magjinë e spektaklit.

Në serinë “Çfarë ke qenë duke bërë kur diktatori vdiq?”, artisti Ilir Kaso krijon një grafikë të thatë, me anë të riciklimit të posterave elektoralë, ku paraqiten dy duar – njëra mat pulsin e dorës tjetër, duke simbolizuar mbarimin e një jete, por mesazhi i vazhdimësisë së jetës ndiqet nga një shenjë rrote, në ecje, si një vijimësi e dorës që nuk pulson më.

Në punën e Stefano Romanos shfaqet aftësia që ka vepra në vetvete për t’iu përgjigjur dëshirës dhe punës së autorit. Ai shënon mbi pambuk me stilolaps, me ngjyrë blu, të zezë, jeshile dhe të kuqe, por kjo sjell shkëputje të pambukut për shkak të presionit të ushtruar. Kështu, puna e përfunduar është një dëshirë e shprehur dhe një përgjigje nga tabloja, çka rezulton në fund në një vepër arti.

Një tjetër artiste, Blerta Hoçia, na sjell fillimin e botës përmes dy fotografive, të cilat nuk e kanë përfunduar procesin, por janë lënë përgjysmë. Në to dallojmë format apo hijet e para drejt krijimit të një pamjeje, pra, hapat e parë të krijimit, ku çdo gjë është një koncept, një ide e përafërt dhe ende jo e konsoliduar, një fillim.

Çasti i shkatërrimit të kullave të larta, të cilat mbyten në pluhur betoni gjatë rënies, vjen përmes krijimit të Dritan Hyskës, si një formë sheshimi e hierarkisë nga majat më të larta te rrënojat. Në vijim të tematikës urbane vjen vepra e Matilda Odobashit në të cilën fijet e telave elektrikë zvarriten e grumbullohen nga çdo ballkon shtëpie dhe vazhdojnë të zgjaten duke prekur çdo mur të hapësirës qytetëse, ku ato mund të kapen, duke krijuar një lloj loje të pambarimtë. Kurse në fotografinë e artistes Ledia Kostandini, pllakat e trotuarit janë kthyer në zarfe. Artistja kompozon disa foto, duke dokumentuar një ndërhyrje të sajën në hapësirën urbane, me forma të njohura për syrin.

Skena politike përfaqësohet në ekspozitë nga një tablo e artistit Enkelejd Zonja në qendër të së cilës ndodhet politikani. Një tapet i kuq, një kamera në anë. Politikani qëndron me duar të fshehura nën tryezë, me kokë të anuar, ndërkohë që regjistrohet lajmi që ai i përcjell popullit të tij.

Çdo vepër e shfaqur në ekspozitë, e madje edhe çdo pjesë e arkivit ende e pashfaqur, është një rikthim në të shkuarën; secila prej tyre përmban një kujtim dhe vazhdon të rikrijojë kujtime për artistin, artdashësit dhe përbën gjithashtu dëshmi artistike për historinë e artit shqiptar. E gjithë kjo, një mënyrë për të na kujtuar vlerën e kohës dhe rolin e njeriut/artistit në përdorimin e drejtë të saj.